مضرات موسیقی از دیدگاه اسلام

پیامبر (صلی الله علیه و آله) : هر کس به لهویات گوش دهد در روز قیامت در گوش او سرب آب شده ریخته خواهد شد.  (مستدرک ج 2 ص 459 – مستدرک، ج 13، ص 222)

«و من الناس من یشتری لهو الحدیث ... [1]» و برخی مردم سخنان بیهوده را می خرند تا مردم را از روی نادانی، از راه خدا گمراه سازند و آیات الهی را استهزا گیرند؛ برای آنان عذابی خوارکننده است.

«لهو الحدیث» به هرگونه سخن با آهنگ سرگرم کننده و غفلت زا گفته  می شود. روایات متعددی آن را به غنا تفسیر کرده است.

تمامی فقیهان شیعی بر این باورند که غنا حرام بوده و هیچ شک و تردیدی در آن نیست.

 

حکمت ها، آثار و فلسفه حرمت موسیقی:

1-   گرایش به فساد:

غنا و آواز مطرب لهوی، انسان را به سوی فساد اخلاقی می کشاند؛ پیامبر (صلی الله علیه و آله) می فرمایند: «غنا نردبان زنا است[2]»؛ یعنی مقدمه آن.

- بی غیرتی! 

امام صادق (علیه السلام) فرمود: اگر در منزلی چهل روز نوای موسیقی پخش شود، شیطان وارد شده، چنان قدرت نمایی کند که غیرت و حفظ ناموس را از او بردارد، آنچنانکه حتی اگر به ناموس وی هم تجاوز شود، در نزد او اهمیتی ندارد[3]

همچنین فرمود:«خانه ای که در آن غنا باشد، از فساد و فحشا مصون نخواهد بود.[4]

در حدیث دیگری آمده:« ... ایاکم و الغناء، فانه ینقص الحیاء ... [5]» «از غنا و موسیقی دوری کنید زیرا موسیقی حیاء را از بین می برد، شهوت را زیاد می کند. مردانگی را نابود می سازد، و هر کاری که شراب می کند موسیقی هم انجام می دهد.

2- غفلت از یاد خدا:

قرآن یکی از عوامل گمراهی را «لهو الحدیث» دانسته است.

«لهو» چیزی است که انسان را چنان مشغول کند که باعث غفلت و بازماندن از کارهای مهمتر شود. امام صادق (علیه السلام) فرمود : «گوش دادن به غنا، قساوت قلب می آورد.[6] و در نتیجه باعث فراموشی خدا و معنویت می شود و اعتقادشان به جهان پس از مرگ سست خواهد شد. »

3- تضعیف اراده و شکست شخصیت

شنیدن و نواختن موسیقی، آن چنان اراده را سست و غریزه جنسی را تحریک می کند که شخص را بی اراده و بدون اختیار به حرکت در می آورد و شخصیت انسانی خود را در اختیاز نوازنده و خواننده قرار می دهد.

4- ضعف اعصاب و بهم خوردن تعادل روان.

از موضوعاتی که روی تمام بدن اثر می گذارد، موسیقی است؛ زیرا موسیقی در سیستم سمپاتیک و پاراسمپاتیک اثر داشته و تعادل روان را بر هم می زند و به دنبال آن سلامتی بدن را تحت فشار قرار می دهد. موسیقی با نواهای حزن آمیز و یا آهنگ های نشاط انگیز خود، گاهی آنچنان تعادل اعصاب را از بین می برد که جذب، دفع، هضم، ترشحات، ضربان قلب و فشارخون و مایعات دیگر را مختل ساخته و شخص را به امراض فراوانی نزدیک می کند.

همچنین در اثر فشار شدیدی که تحریکات خارجی موسیقی روی اعصاب وارد می کند، قدرت اندیشه را از انسان گرفته و آثار جنون و مرض هائی[7] در افراد آن ظاهر می شود که به نمونه هایی اشاره می شود:

هفتاد و پنج درصد(75%) موسیقی دانان اسیر آشفتگی های فکری بودند. بتهُوِن، شوبرت، دووراک، شومان، نیچه از آن دسته موسیقی دانانی بودند که دیوانگی و جنون گریبان گیرشان شد. مندلس، باخ، اول و شوپن هم ازآندسته گروه موسیقی دانانی می باشند که در اثر اختلالات روانی تا سرحد جنون گام نهادند.

مجله روشنفکری درباره یک کنسرت موسیقی می نویسد:

«وقتی دخترها و پسرها آهنگهای تند و رعشه انگیزشان را مترنّم می سازند، سالن به لرزه می افتد، دخترها جیغ میکشند، به سر و گوش هم مشت می کوبند، غش می کنند، موهای خود را چنگ چنگ میکَنند و پسرها از هوش می روند»[8]

«در ملبورن پنجاه هزار نفر بعد از گوش دادن به یک کنسرت موسیقی چنان به هیجان آمدند که ناگهان همه به هم ریختند و بدون جهت یکدیگر را زخمی کردند و تا آمدن پلیس، چند نفر به ضربه چاقو از پای در آمدند، به چند نفر تجاوز شد و تعداد زیادی مجروح شدند.»[9]

بنا براین به گواهی برخی پزشکان، غنا و موسیقی آثار زیانباری بر روی اعصاب داشته و شخص را دچار افسردگی و مبتلا به فشار خون می کند.[10]

شاید هر نوع موسیقی برای اعصاب زیان بار نباشد، بلکه استفاده زیاد و افراط باعث تخدیر شود، ولی باید توجه داشت که پیامدهای منفی معنوی آن را راحتی در سایر موارد نباید کوچک شمرد.

 از این روی آموزش دادن موسیقی مطرب و لهوی حرام است، در آمدی هم که از این راه به دست می آید حرام می باشد و حتی خرید و فروش و نگهداری آلات مخصوص لهو و لعب حرام می باشد و حتی خرید و فروش و نگهداری آلات مخصوص لهو لعب حرام می باشد.

 

عواقب اخروی موسیقی

پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله وسلم) فرمود: «کسی که ابزار موسیقی را در خانه اش نگه دارد، روز قیامت در حالی محشور می شود که روسیاه است، به دستش تنبور و آلت موسیقی آتشین جهنم است و بالای سرش هفتاد هزار فرشته عذاب، همراه با گرزی که در دست دارند بر سر و صورتش می کوبند و کسی که اهل غنا و موسیقی است از قبرش نابینا گنگ و کر بیرون می آید. همچنین زناکار و آنکه فلوت و دایره می زند نیز همانند ایشان کور، کر و لال محشور می شود.»[11]

 

 مأموریت پیامبر (ص):

     رسول گرامی اسلام (ص) فرمود: «اِنَ الله بَعَثنی هدیً وَ رَحمةً لِِِلعالَمین وَ اَمَرَنی اُن أمحُوَالمَزامیرَ وَ اَلمَعارفَ وَ الأوتارَ...»[12]

   خداوند مرا برای هدایت و رحمت جهانیان مبعوث نمود، و دستور داد تا آلات غنا و موسیقی، مانند: نای، تنبور، تار و... را از بین ببرم.

 

  برخورد و عکس العمل ائمه (علیهم السلام) با موسیقی:

 

1-   بُشر حافی:

حضرت موسی بن جعفر (ع) از کوچه های بغداد عبور می کرد، صدای ساز و آوازی شنید؛ دید که از خانه ای کنیزی بیرون آمد.

حضرت به آن کنیز فرمود: صاحب این خانه آزاد است یا غلام؟

-         آزاد است.

-         راست گفتی، اگر بنده بود از مولای خود می ترسید.

 کنیز به خانه برگشت، بُشر از او پرسید: چرا دیر کردی؟ و وقتی کنیز داستان را برای ارباب خود نقل کرد، بُشر با پای برهنه خدمت حضرت موسی بن جعفر (ع) رسید و از اعمال انحرافی خود، در محضر آن جناب توبه کرد.
2-   برخورد حضرت علی (ع) با نوازنده:

حضرت علی (ع) دید مردی نوازندگی می کند، او را موعظه نمود و از عملش نهی کرد و دستور داد وسیله نوازندگی او را شکستند، آنگاه فرمود: از این عمل زشت توبه کن.

پس از توبه آن مرد، حضرت فرمود: آیا می دانی که موقع نواختن، ساز چه معنائی را می رساند؟

-         نه! وصی پیامبر(ص) بهتر می داند.

حضرت علی (ع): هنگامی که ساز نواخته می شود، زبان حالش چنین است:

به زودی پشیمان می شوی، به زودی پشیمان می شوی، به زودی وارد جهنم می شوی ای نوازنده من.[13]

3-   تیره بختی شنونده موسیقی:

مردی به امام صادق عرض کرد: همسایگان من کنیزانی دارند که آواز می خوانند و با عود (یکی از آلات موسیقی) می نوازند. چه بسا به هنگام قضای حاجت نشستنم را طول می دهم، تا صدای آنها را بیشتر بشنوم.

امام فرمود: این کار را نکن. در روز قیامت دربرابر خداوند هیچ عذری نداری؛ مگر سخن حق را نخواندی که می فرماید: گوش، چشم، دل، مسئولند و در برابر کارهایی که کرده اند، مورد سؤال واقع می شوند.[14]

 مرد عرض کرد: به خدا سوگند گویا این آیه را تاکنون نخوانده و نشنیده بودم. دیگر به خدا این کارها را انجام نمی دهم و از ام آمرزش می طلبم.

امام سپس فرمود: برخیز و غسل کن و آنچه می توانی نماز بخوان، چون تاکنون به گناه بزرگی مشغول بودی و چه بدحال و تیره بخت بودی اگر بدون توبه و بر این حال از دنیا می رفتی.[15]

 

 

4-ریختن سرب ذوب شده در گوش ها:

همچنین رسول خدا (ص) فرمود: کسی که به لهو و موسیقی مطرب گوش دهد، در روز قیامت در گوشش سرب آب کرده ریخته می شود. (مَن اِسمَع الی اللهو یُذابُّ فی اُذُنِهِ الآنَک)[16]

 

     آثار دیگر موسیقی

 روی گردانی خدا:

از امام صادق (ع) درمورد غنا سؤال شد، امام (ع) فرمود: «لاتَدخُلوا بُیُوتاً الله مُعرِضٌ عَن اَهلِها[17]» به خانه ای که خداوند از اهلش روی گردانده، وارد نشوید.

رفتن برکت:

پیامبراسلام (ص) فرمود: «لا تَدخُلُ المَلائکَةُ فِیهِ خَمرٌ اَو طَنبُورٌ اَو نَردٌ وَلاتُستَجابُ دُعاءُهُم وَ تَرفَعُ عَنهُم البَرَکَة[18]ُ»

فرشتگان به خانه ای که شراب، وسایل موسیقی و قمار، مانند: تنبور و نرد در آن باشد وارد نمی شود و دعای اهل خانه مستجاب نمی گردد و خیر و برکت هم از آنجا می رود.

مرگ ناگهانی و کوتاهی عمر:

امام صادق (ع) فرمود: «بَیتُ الغِنا لا تؤمِنُ فیهِ الفَجیعَة وَ لاتُجابَ فیه الدَّعوَة وَلایَدخُلُهُ المَلَکُ[19]»

خانه که در آن غنا باشد، از مرگ و مصیبت دردناک ایمن نیست و دعا در آن به اجابت نمی رسد و فرشتگان وارد آن نمی شوند.

ازآیات و روایات استفاده می شود که اعمال خیر، بر وسعت رزق و طول عمر می افزاید؛ در مقابل گناه و لهو و لعب و موسیقی مطرب، برکت را برده و عمر انسان را کوتاه می کند.

اسامی زیر از جمله مروجین موسیقی هستند که با وضع نامناسب و مرگ ناگهانی و عمرکوتاه از دنیا رفته اند:

 

1-   مالیبران، استاد معروف موسیقی در حال خواندن آواز، در سن 27 سالگی سکته کرد.

2-   برخی موسیقی دانان به وسیله خودکشی به زندگی خود خاتمه دادند، از آن جمله: «شومان» موسیقی دان مشهوری را می توان نام برد که با انداختن خود به رودخانه «راین» خودکشی کرد.

3-   پرگولوزی – نوازنده ایتالیایی، در سن 26سالگی

4-   بلینی - نوازنده ایتالیایی، در سن 34سالگی

5-   موریس ژوبر - نوازنده فرانسوی، در سن 40سالگی

6-   شوسون - نوازنده فرانسوی، در سن 30سالگی

7-   مندلس - نوازنده آلمانی، در سن 38سالگی

8-   شوبرت - نوازنده اطریشی، در سن 31سالگی

9-   موزارت - نوازنده اطریشی، در سن 35سالگی

10-  حبیب سماعی - نوازنده ایرانی، در سن 45سالگی[20]

ضرر موسیقی از دیدگاه دانشمندان جهان:

براساس نظر بسیاری از روانشناسان و دانشمندان[21]، موسیقی احساسات بشر را در مسیر غیرعادی توسعه می دهد و انسان را در یک عالم ناخودآگاهی کامل فرو می برد و قوّه خیال بافی غیرواقعی را در انسان زیاد می کند.

1-    هگل، فیلسوف مشهور آلمانی می نویسد:

«ذکر و عبادت مسلمانان در معابد بی آلایش خود فکر می آورد، ودعای مسیحیان در کلیسا با عربده ناقوس و نقس نگار در و دیوار، تشویش خاطر و انصراف ناظر[22]»

2-    کانت، فیلسوف معروف آلمانی:

«موسیقی اگر از همه هنرها مطبوع تر باشد، ولی چون به بشر چیزی نمی آموزد، از تمام هنرها پست تر است[23]»

3-    دکتر آرنولد فریدمانی، پزشک بیمارستان نیویورک و رئیس کلینیک سردرد، با کمک دستگاه های الکترونی تعیین امواج مغز و مراجعه هزاران بیمار ثابت کرده که:

«یکی از عوامل مهم خستگی های روحی و فکری و سر درد های عصبی، گوش به موسیقی رادیو است[24]»

4-    گوتیه می گوید: موسیقی، عزیزترین ولی نامطلوب ترین سروصدا هاست؛ جداً من سکوت را بر دل انگیز ترین نغمه ها ترجیح می دهم.[25]

 

فتاوای  مراجع تقلید در غنا و موسیقی*

پرسش 1- مجلس لهو و لعب  چه نوع مجلسی است؟

ج- مجلسی که برای عیاشی هوس رانی و رقص تشکیل شده و نزد متدینین مجلس گناه محسوب میشود. اگر هرموسیقی به صورتی نواخته شود که مناسب آن باشد گوش دادن به آن حرام است.[26]

پرسش2- اگر شنیدن موسقی هیچ گونه تاثیری در انسان نداشته باشد باز حرام است؟

ج- همه ی مراجع :اگر از نوع موسقی حرام باشد گوش دادن جایز نیست هر چند تاثیری نداشته باشد.[27]

پرسش 3-به مجلس عروسی و ...دعوت شدیم در اثنای امر موسقی مبتذل پخش کردندتکلیف چیست ؟

ج-همه ی مراجع اگر احتمال تاثیر می دهید با فراهم بودن شرایط نهی از منکر کنید و اگر نمی پذیرند چنانچه حضور شما باعث استماع موسقی حرام یا تایید گناه  می شود باید مجلس را ترک کنید مگر عسر یا حرج لازم آید.[28]

پرسش 4-در اتوبوسی که نوار مبتذل پخش می کنند و تذکر فایده ای ندارد حکم گوش دادن به آن چگونه است ؟

ج- اگر نهی از منکر را نمی پذیرد چنانچه باعث استماع حرام شودیا تایید گناه شود باید پیاده شوید ولی اگر بطور ناخودآگاه به گوش شما برسد اشکال ندارد.[29]

پرسش5-گاهی از صدا و سیما و دستگاه های صوتی دیگر آهنگ هایی پخش می شود که به نظر من مناسب با مجالس لهو و خوشگذرانی است در حالی که در نظر دیگران چنین نیست آیا میتوانم آنها را از گوش دادن منع کنم؟

ج-همه ی مراجع:بر شما واجب است به آنها گوش ندهید ولی نهی دیگران مبتنی بر این است که آنها هم حرام بدانند.[30]

پرسش 6-در خوابگاههای دانشجویی با کسانی که به موسقی حرام گوش میدهند چه باید کرد؟

ج-با احتمال تاثیرو فراهم بودن شرایط باید نهی از منکر کنید ویا به مسئولان دانشگاه اطلاع دهید و اگر نمی پذیرند واجب است از گوش دادن به آن اجتناب کنید. [31]

پرسش 7-  ملاک در تشخیص موسیقی حرام نوع مردم است یا شخص؟

ج- همه مراجع: نوع مردم متدین و عرف عام نه شخص مکلف[32]

پرسش8- آیا میان انواع موسیقی ها از قبیل اصیل(سنتی)، کلاسیک، محلی، پاپ و ... تفاوتی در حکم وجود دارد؟

ج- همه مراجع: خیر هیچ تفاوتی نبوده و معیار حرمت استماع موسیقی، مطرب و لهوی بودن آن است.[33]

پرسش9- منظور از «مطرب و لهوی بودن » موسیقی چیست؟

ج- «طرب» حالت سبُک عقلی است که در اثر شنیدن موسیقی انسان را از حد اعتدال خارج می کند. این امر تنها به حالت شادی مختص نبوده و آهنگهای حزن آور را نیز شامل می شود.

مقصود از «لهوی» بودن سازگاری آواز و آهنگ با مجالس فساد و خوشگذرانی است، یعنی ممکن است نغمه ای طرب انگیز نباشد ولی نوعاً در جلسات فاسقان و گناه رایج باشد، همه مراجع تقلید «لهوی بودن» را جزء و قید اصلی موسیقی حرام می دانند.

پرسش10- حکم تکثیر ترانه، خرید و فروش و نگهداری آلات موسیقی چیست؟

ج- اگر از آلاتی است که به لهو و حرام اختصاص دارد نگهداری آنان جایز نیست و باید آنها را از بین برد ولی آلات مشترک –که منفعت حلالی در بر داشته باشد – اشکالی ندارد.[34]

پرسش 11- آیا مجوز ارشاد در حکم تک خوانی و یا جمع خوانی زن و مرد تأثیری دارد؟

ج- همه مراجع: مجوز وزارت ارشاد و یا هر نهاد دیگری تأثیری در حکم ندارد.[35]

پرسش 12- آیا زن و شوهر به خاطر تمایل به یکدیگر، می توانند به موسیقی گوش دهند؟

ج- همه مراجع: گوش دادن به موسیقی حرام جایز نیست و صرف افزایش تمایل به همسر، مجوز شرعی برای استماع محسوب نمیشود.[36]

پرسش13- بعضی مراکز  دولتی و خصوصی کلاسهای آموزش موسیقی و تئاتر برای دختران تشکیل داده و مربیان مرد آموزش می دهند، تشکیل چنین کلاسهایی و شرکت دختران در آنها جایز است یا خیر؟

ج- موسیقی لهوی، تعلیم وتعلّم و اجرت گرفتن برای آن حرام  است و اینها مظاهر فسادی است که بخاطر مسامحه ی بعضی متصدیان شروع شده است.[37]

پرسش 14- برخی متصدیان فرهنگی کشور، با برپایی جشنواره های موسیقی هدایایی را به عنوان تشویق به موسیقی دانان می دهد، صرف بیت المال و اهدای هدایا به این گونه افراد جایز است؟

ج- تشویق کسانی که موسیقی لهوی می زنند حرام است و کسی که اموال عمومی را صرف آنها می کند ضامن است و نزد خداوند متعال مسئول اعمالش می باشد.[38]

 

حرف آخر؛ موسیقی، حق یا باطل!

از امام صادق (علیه السلام) سؤال شد: موسیقی از نظر خدا و شرع چه حکمی دارد؟

حضرت فرمودند: وای برتو! اگر عمل حق و باطل را بخواهند از هم جدا کنند، موسیقی کدام طرف قرار دارد؟

عرض کرد: در طرف باطل.

حضرت: همین مقدار که می دانی موسیقی باطل است، برای تو کافی بوده و لازم است انسان دوری گزیند.[39]

حسن ختام

گوش کن دوست اگر عاقلی و پاک سرشت

جایگاهت بکند خلق افلاک بهشت

موسیقی کور کند چشم جهان بینت را

می رباید زکَفَت عقل و دل و دینت را[40]

والسلام علی  من اتبع الهدی

یاسین کمالی وحدت

[1] . سوره لقمان ، آیه 6 .

[2] . بحار الانوار، ج 76، باب 99 (باب الغناء)/

[3] . وسائل الشیعه، ج 12، ص 232، کافی ، ج 6، ص 433.

[4] . کافی، ج 6، (باب الغناء)

[5] . الدر المذشور، ج 5، ص 308.

[6] . «ان الملاهی ثورث قساوه القلب»؛ مستدرک الوسائل، ج 13، ص 18.

[7] . Maine نوعی جنون که دارای درجات متعددی است.

[8] تأثیر موسیقی بر روان و اعصاب، به نقل از مجله روشنفکری، شماره 556 ص26

[9] موسیقی از نظر دین ودانش،ص20 کیهان شماره 6265، ازقول خبرگزاری رویتر

[10] ر.ک: تفسیر نمونه، جلد17، ص24 الغنا فی الاسلام، ص151

[11] مستدرک السائل،ج2 ص 459، چاپ قدیم. ج13 ص219 چاپ جدید، جامع الاخبارص 180

[12] مستدرک الوسائل، ج13، ص219 ؛ ج2،ص458، به چاپ قدیم.

[13] سفینة البحار، ج2، ص519 ؛ مستدرک الوسائل، ج2، ص457.

[14] اسراء / 38

[15] کافی، ج6، ص432 ؛ مستدرک الوسائل، ج13، ص221 ؛ المیزان، ج13، ص107، ...

[16] مستدرک الوسائل، ج13، ص219 ؛ ج2،ص458، به چاپ قدیم.

[17] کافی، ج6، ص432

[18] وسائل الشیعه، ج12، ص235 ؛ مستدرک الوسائل، ج13، ص218

[19] کافی، ج6، ص433

[20] ر.ک: تأثیر موسیقی بر اعصاب و روان ؛ ...

[21] مانند: ویکتور هوگو، نویسنده مشهور فرانسه ؛ آرون کوپلند و لئون تولستوی ، نویسنده روسی.

[22] مناظره دکتر و پیر، ص452-453 ، به نقل از «مبانی فلسفه هگل»

[23] تأثیر موسیقی بر اعصاب و روان ، ص135

[24] موسیقی از نظر دین و دانش ، ص135 ؛ به نقل از مجله نیوزویک.

[25] هنرمند کیست؟ ص113 ، به نقل ازاندیشه های مردان بزرگ.

* منتخب از احکام موسیقی ص 40 به بعد.

[26] مکارم، استفتائات،ج2 س 704، بهجت، توضیح المسائل، متفرقه،م20 ...

[27] امام، استفتائات، ج3 سئوالات متفرقه، س110و ...

[28] مکارم، استفتائات، ج1 س1160و...

[29] استفتاء از دفتر همه مراجع.

[30] فاضل، جامع المسائل،ج1 ،س929 و...

[31] استفتاء از دفتر مهم مراجع

[32] مکارم، استفتائات، ج2 س659

[33] خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، س 1127، مکارم، استفتائات، ج1 س527 و...

[34] استفتاء از دفتر همه مراجع

[35] خامنه ای، اجوبة الاستفتائات،س1128 و 1139 و...

[36] خامنه ای، اجوبة الاستفتائات،س1152 و1155 و...

[37] استفتاء از دفتر تبریزی و ...

[38] استفتاء از دفتر تبریزی و مکارم

[39] مستدرک الوسائل ج3 ص457

[40] هنرمند کیست ص  120