شناسایی و درمان بیماری های مادرزادی قلب در کودکان

گفت وگو: شهلا محصل

دکتر عبدالرحیم قاسمی، فوق تخصص قلب کودکان از دانشگاه شیراز، در سطح بین المللی چهره شناخته شده ای است. درمان های کم نظیر و بعضاً بی نظیر او به شیوه غیرجراحی یا روش های غیرتهاجمی (interventional) و از طریق آنژیوگرافی روی قلب نوزادان و بیمارانی که از اختلالات و عارضه های قلبی مادرزادی رنج می برند، در سطح مراکز علمی کشور و به ویژه در بیمارستان تخصصی و فوق تخصصی قلب شهید لواسانی همیشه موردتوجه بوده است. با این حال وی به سبب اشتغال در بیمارستان تامین اجتماعی قلب شهید لواسانی، خود را عضو کوچکی از خانواده بزرگ تامین اجتماعی می داند. به اعتقاد دکتر قاسمی منافع ارایه خدمات درمانی پیشرفته و فوق تخصصی به بیماران نوزاد، خردسال یا بزرگسالان مبتلا به بیماری ها و عارضه های قلبی مادرزادی، در وهلهِ اول متوجه بیمه شدگان و در درجهِ بعدی به سود ارتقای سطح دانش کاردیولوژی در سطح کشور است. بیمارستان تامین اجتماعی شهید لواسانی درواقع به عنوان یکی از بیمارستان های مورد قبول در سطح بین المللی در انجام مطالعه و درمان بیماران مبتلا به <کوارکتاسیون> آئورت یا همان تنگی رگ آئورت و در یک مطالعه بین المللی پذیرفته شده که این موفقیت ارزشمند، مرهون تلاش ها و پیگیری های شبانه روزی دکتر قاسمی در این بخش است. این مطالعه گروهی بین المللی که برای 5 سال آینده طراحی و برنامه ریزی شده است با سرپرستی دانشگاه ایالتی وین WAYNE Stateuniversity و با همکاری دانشگاه های معتبر اروپا و آمریکا انجام می شود. بیمارستان تامین اجتماعی فوق تخصصی قلب شهید لواسانی هم به عنوان تنها بیمارستان و نماینده آسیا در این طرح و مطالعه بین المللی پذیرفته شده است و مشارکت دارد.

  در این مطالعه بین المللی، برجسته ترین کاردیولوژیست های اطفال جهان، روش های مختلف درمان تنگی رگ آئورت را بررسی می کنند که دکتر عبدالرحیم قاسمی هم از جمله همین کاردیولوژیست ها است.
  فرصتی دست داد تا از نزدیک با دکتر قاسمی گفت وگویی داشته باشیم. وی با وجود این که از کم توجهی برخی رسانه ها و مطبوعات نسبت به انعکاس اینگونه موفقیت های ارزشمند دانشمندان و پزشکان ایرانی در عرصه های بین المللی علمی و پزشکی قدری دلگیر بود، بدون تکلف دعوت ما را پذیرفت و در یکی از همین روزهای اخیر را س ساعت مقرر، در دفتر تحریریه آتیه حضور یافت و به پرسش های ما پاسخ گفت.
  دکتر قاسمی در خلال گفت وگو، بارها نسبت به نقل دقیق واژه ها و اصطلاحات علمی و پرهیز از تغییر آنها تا کید کرد. ازاین رو برای امانتداری کامل، در تنظیم این گفت وگو، ترتیب واژه ها و جمله ها دقیقاً همانی است که دکتر قاسمی بیان داشته و از به کار بردن معادل برای آنها پرهیز شده است.
  آتیه: آقای دکتر قاسمی! به طور کلی رشته تخصصی بیماری های قلب کودکان چیست و چه تفاوتی با رشته کاردیولوژی بزرگسالان دارد؟
  دکتر عبدالرحیم قاسمی: رشته قلب کودکان یک رشته فوق تخصصی است که متخصصان بیماری های کودکان پس از سه سال آموزش فوق تخصصی به عنوان فوق تخصص قلب کودکان شناخته می شوند. ازاین رو این رشته به بیماری های قلبی در کودکان یا بزرگسالانی می پردازد که بیماری آنها از بدو تولد وجود داشته است. بخش عمده ای از بیماری های قلبی کودکان، مادرزادی است.
  آتیه: آیا پزشکان فوق تخصص بیماری های قلب کودکان با بیماران بزرگسال هم سروکار دارند؟
  - به طور کلی وقتی بیماری دچار عارضه قلبی مادرزادی باشد، دیگر تفاوتی ندارد که این بیمار در بدو تولد، خردسالی، کودکی، بزرگسالی و حتی کهنسالی مراجعه می کند. ازاین رو مراجعه دیررس و در سنین بالای بیماران باعث نمی شود که درمان بیمار با مشکل قلبی مادرزادی از چارچوب کار فوق تخصصان بیماری های قلب کودکان خارج شود.
  آتیه: به نظر شما، آیا پزشکان متخصص یا فوق تخصص قلب بزرگسالان هم می توانند بیماران بزرگسال مبتلا به بیماری های مادرزادی قلبی را درمان کنند؟
  - در دو صورت، یکی کمبود پزشکان فوق تخصص قلب در یک شهر یا کشور و دیگری طی دورهِ آموزشی خاص موسوم به دورهِ بیماری های قلبی مادرزادی در بزرگسالان <>congenital heart discase in Adult اما ترجیحاً باید پزشکان متخصص قلب بزرگسالان که مایل به درمان این بیماران هستند همواره از مشاوره پزشک قلب کودکان برخوردار باشند و به صورت مشترک به درمان این بیماران بپردازند.
  آتیه: علت شیوع بیماری های مادرزادی قلبی چیست و اصولاً چه نوع بیماری های قلبی، مادرزادی محسوب می شود؟
  - بیشتر بیماری های قلبی که از بدو تولد وجود دارند اعم از اینکه در زمان تولد یا سالیان بعد علایم آنها بروز می کند، ناشی از نقص تکاملی در ساختمان قلب است و در بیشتر موارد، در جنین و در 3 ماه اول حاملگی ایجاد می شود.
  آتیه: درواقع به این معنی است که بیماری های مادرزادی قلب در دورهِ جنینی هم قابل تشخیص است؟
  - بله، یک پزشک مجرب قلب کودکان می تواند با ابزار <اکوکاردیوگرافی> خاص و البته نه آن سونوگرافی هایی که بانوان باردار به صورت معمول و مرسوم انجام می دهند، این گونه بیماری ها را در دورهِ جنینی تشخیص دهد. تقریباً تمامی این بیماری ها در 16 هفتگی اول زندگی جنینی قابل تشخیص است.
  آتیه: بر این اساس آیا شما توصیه می کنید که تمامی خانم های باردار پس از 3 ماهگی بارداری خود، اکو قلب جنین انجام دهند؟
  - به هیچ وجه، چون شانس بروز بیماری های قلبی مادرزادی با اهمیت بالینی قابل توجه به طور کلی در حاملگی ها بالا نیست و در سراسر جهان تنها اکو جنین از مادران باردار پرمخاطره از نظر بیماری قلبی مادرزادی انجام می شود.
  این گروه شامل مادرانی هستند که خود یا همسرانشان بیماری قلبی مادرزادی داشته اند یا یک یا چند فرزندشان مبتلا به بیماری مادرزادی قلبی بوده اند یا سابقه مصرف داروهای خاصی را در سه ماه اول حاملگی دارند که بالقوه شانس بروز این گروه از بیماری های قلبی را در جنین دارند یا اینکه هنگام بارداری بالای 45 سال سن دارند یا پزشک سونوگرافیست در حین سونوگرافی از جنین، نشانه ای دال بر مشکل قلبی در آن بیابد.
  آتیه: راه درمان این قبیل بیماری های قلبی چیست؟
  - درمان اینترونشنال به چند گروه تقسیم می شوند. گروهی خود به خود درمان می شوند. گروهی نیاز به جراحی دارند و گروهی با درمان های طبی بهبود می یابند. اما گروه آخر که بیشترین تخصص ما هم متمرکز روی این قبیل بیماران است، درمان به صورت غیرجراحی یا اصطلاحاً غیرتهاجمی یا همان Interventional و از طریق آنژیوگرافی است.
  این گروه اخیر درمانی درحدود 30 سال اخیر تکوین یافته و در دههِ گذشته به رشد قابل توجهی دست یافته است. به گونه ای که هم اکنون بیش از نیمی از بیماران مبتلا به بیماری های مادرزادی قلبی اعم از خردسال و بزرگسال با روش غیرتهاجمی یا همان روش های آنژیوگرافی و در اتاق های آنژیوگرافی درمان می شوند.
  آتیه: در امر درمان بیماران قلبی مادرزادی با استفاده از روش های غیرتهاجمی یا همان روش های آنژیوگرافی، تا آنجا که ما اطلاع داریم ظاهراً در ایران و به ویژه در بیمارستان تامین اجتماعی شهید لواسانی به توفیقاتی دست پیدا کرده ایم که بعضاً در برخی زمینه ها، در سطح بین المللی نیز مطرح شده است. به اعتقاد شما آیا انجام چنین روش های تخصصی و فوق تخصصی پیچیده در بخش درمان، آن هم برای یک سازمان بیمه گر مقرون به صرفه است و به طور کلی هدف از اجرای اینگونه اقدامات درمانی چیست؟
  - به طور کلی هدف اصلی آن هم در بیمارستان شهید لواسانی که من در آن مشغول به کارم، ارایه خدمات درمانی پیشرفته به بیماران خردسال یا بزرگسالان مبتلا به بیماری های قلبی مادرزادی است. در این راستا سعی ما همواره بر این بوده است که با به روز نگه داشتن و ارتقای دانش علمی و عملی خود، خدمات درمانی و به طور مشخص درمان های موسوم به اینترونشنال مشابه با دیگر مراکز معتبر در اروپا و آمریکا را به بیماران خود ارایه دهیم. هرچند هنوز به علت فراهم نبودن بسترهای لازم، فاصله زیادی با مراکز معتبر علمی جهان در این زمینه وجود دارد. اما حداقل ما در بیمارستان شهید لواسانی به عنوان یکی از بیمارستان های زیرپوشش سازمان تامین اجتماعی، حرکت شتابانی به سوی این هدف و درجهت پرکردن این فاصله ها داشته ایم. در همین راستا اقداماتی چون دعوت از برجسته ترین استادان کاردیولوژی اطفال جهان در این بیمارستان انجام شده و ضمن برپایی کلاس های آموزشی عملی، تاکنون 6 کارگاه آموزشی و سالیانه حدود یک تا دو کارگاه برگزار شده است.
  افزون بر این، شرکت در کنگره های معتبر کاردیولوژی کودکان در سراسر جهان و همچنین تهیه و خرید ابزار مناسب و پیشرفته برای انجام آنژیوگرافی و درمان اینترونشنال بیماران از جمله اقداماتی است که در این بیمارستان انجام شده است.
  در این راستا ایجاد ساختار مناسب با استانداردهای آنژیوگرافی و درمان های آنژیوگرافیک کودکان از جمله استانداردسازی اتاق آنژیوگرافی، آموزش نیروی انسانی، ایجاد تیم مشترک اینترونشن با همکاری متخصصان بیهوشی و فوق تخصصی <اکومری> و جراحی قلب و نیز ارتباط با مراکز معتبر درمان بیماری های قلبی مادرزادی در سراسر جهان از دیگر فعالیت های انجام شده درجهت ارایه خدمات درمانی پیشرفته به بیمه شدگان و بیماران قلبی و عروقی در این بیمارستان است.
  اما در پاسخ به قسمت اول سؤ ال شما باید بگویم اجرای این قبیل اعمال جراحی درمواردی همانند درمان غیرجراحی برای یک بیمار مبتلا به عارضه مادرزادی قلبی تنها بین 2 تا 10 میلیون تومان هزینه برای تهیه ابزار مناسب نیاز دارد که تمامی این وسایل و ابزار موردنیاز و اعمال جراحی آن به وسیله این مرکز خریداری می شود به صورت رایگان در اختیار بیماران تامین اجتماعی قرار می گیرد.
  افزون بر این، در زمینه فعالیت های تحقیقاتی و درمانی نیز با تیم هایی که در سراسر جهان فعالیت دارند مشارکت هایی داریم. این فعالیت ها اصطلاحاً به مطالعات گروهی یاstudies Joint موسوم است.
  آتیه: انجام این مطالعات در تامین نیازهای درمانی بیمه شدگان سازمان تامین اجتماعی چه نقشی دارد؟
  - همانطور که اشاره کردم، هدف از اجرای این اقدامات، کاهش فاصله با مراکز پیشرفته جهانی در امر درمان اینترونشنال یا درمان غیرتهاجمی است که منافع آن در درجهِ اول متوجه بیمه شدگان و بیماران و در درجهِ بعدی ارتقای سطح دانش پزشکی در رشته کاردیولوژی اطفال در ایران است.
  سازمان تامین اجتماعی یک سازمان تحقیقاتی یا آموزش پزشکی نیست. ازاین رو با ارتباط نزدیک با همکاران کاردیولوژیست اطفال در سایر مراکز دانشگاهی ایران این نقصان برطرف شده است. یکی از مطالعات مشترک در دست انجام، همکاری بیمارستان لواسانی با دانشگاه علوم پزشکی شیراز و دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی است. همچنین با برگزاری کارگاه های آموزشی در دانشگاه های علوم پزشکی شیراز، اصفهان و مشهد در انتقال این تجارب و دانش علمی تلاش شده است.
  آتیه: بیمارستان شهید لواسانی به عنوان یکی از بیمارستان های مطرح در سطح بین المللی در زمینه درمان بیماران مبتلا به <کوارکتاسیون آئورت> شناخته شده است درمورد این نوع عمل جراحی توضیح بیشتری بدهید؟
  - از چندی پیش، باتوجه به سوابق عملی اینجانب در درمان اینترونشنال بیماری های مادرزادی قلب بیمارستان شهید لواسانی، به عنوان یکی از مراکز معتبر در درمان بیماری های تنگی رگ آئورت موسوم به <کوارکتاسیون آئورت>Coactatian of Aorta شناخته شد.
  این روش درمانی مختص بیماران مبتلا به نوعی ناهنجاری قلبی مادرزادی است.
  در واقع این یک مطالعه گروهی برای 5 سال آینده است که با سرپرستی دانشگاه ایالتی وین در دیترویت آمریکاstate university WAYN و با همکاری دانشگاه های معتبر آمریکا و اروپا انجام می شود و بیمارستان لواسانی نیز به عنوان تنها بیمارستان در آسیا پذیرفته شده است. در این مقاله برجسته ترین کاردیولوژیست های اطفال جهان روش های مختلف درمان تنگی رگ آئورت یا کوارکتاسیون را مقایسه و بررسی می کنند.
  آتیه: به هزینه های بالای خرید تجهیزات پزشکی موردنیاز اینگونه اعمال جراحی اشاره کردید، در این زمینه بیمارستان لواسانی برای تهیه اینگونه وسایل از چه حمایت هایی برخوردار است؟
  - سازمان تامین اجتماعی به علت ماهیت تشکیلاتی آن نه یک سازمان تحقیقاتی و نه آموزشی در امر درمان است. اما از آنجا که به عنوان دومین تولیدکننده درمان در سطح کشور در این زمینه فعالیت دارد برای رفع این کمبود، تشکیلاتی موسوم به هیا ت امنای ارزی به ریاست دکتر شیبانی و با مدیریت دکتر دشتی بیشترین مساعدت را با این بیمارستان داشته و با دعوت از استادان برجسته کاردیولوژی اطفال از سراسر جهان و هماهنگی برای خرید تجهیزات پیشرفته و به روز، گام های مؤ ثری برداشته اند که جای تشکر و قدردانی دارد.