گفتگو با 5 پژوهشگر «موسسه رویان»

در گفتگو با 5 پژوهشگر «موسسه رویان» تشریح شد:

 دستاوردهای مهم محققان ایرانی با بهره‌گیری از سلولهای بنیادی 
  
علم بیولوژی تکوینی بنیاخته‌ها انقلابی است که در سالهای آینده عرصه جدیدی را در علم پزشکی پیش روی مردم جهان قرار خواهد داد و طب نوینی را برای جوامع ایجاد می‌کند که امیدهای زیادی را در پی دارد دستیابی به این علم در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی از جمله دستاوردهای محققان ایرانی است که به همت محققان پژوهشکده رویان در موارد متعدد به نتایج رضایت‌بخشی رسیده است.
دکتر رضا سامانی مدیر کل روابط بین‌الملل پژوهشکده رویان، در گفتگو با خبرنگار ما با اعلام این که پژوهشکده رویان از سال 70 با هدف ارائه خدمات درمانی و آموزشی در زمینه باروری و ناباروری تاسیس شده است می‌گوید: این مرکز یکی از پژوهشکده‌های جهاد دانشگاهی است که 6 گروه پژوهشی با عنوان باروری زنان، مردان، جنین شناسی ژنتیک، اپیدمیولوژی و بهداشت باروری و سلولهای بنیادی در آن مشغول فعالیت هستند.
این پژوهشکده تاکنون بیش از 180 مقاله در نشریات معتبر داخلی و خارجی به چاپ رسانده و حدود 374 مقاله علمی در سمینارها و کنگره‌های بین‌المللی و داخلی ارائه کرده است و 150 طرح تحقیقاتی را نیز به اجرا رسانده است.

وی می‌افزاید: قابل ذکر است که تا دهه 60 اغلب بیماران برای درمان بیماریهای خود ناچار بودند که به خارج از کشور سفر کنند و در همین راستا بیشترین ارزی که از کشور خارج می‌شد مربوط به بیماری‌های قلبی و ناباروری بود به طوری که هر سیکل درمانی در این زمان حدود 15 هزار دلار هزینه در برداشت در حالی که تنها موفقیتی در حدود 11 درصد در انتظار فرد بود اما اکنون پس از تاسیس پژوهشکده رویان و مرکز ناباروری یزد درمان بیماران نابارور امکان‌پذیر شده است تا حدی که اعزام بیماران نابارور برای درمان به خارج از کشور با وجود این مرکز به صفر رسیده است. هم اکنون سالانه حدود 2 هزار و پانصد سیکل درمانی در مرکز رویان انجام می‌گیرد به طوری که حدود 3 میلیون دلار در سال از خروج ارز از کشور جلوگیری می‌شود. با وصف این که موفقیت کنونی نیز حدود 40 درصد است.
به علاوه فعالیت‌های درمانی خاصی نیز در زمینه ناباروری انجام می‌شود که در خاورمیانه جزو معدود کشورهایی هستیم که به این روشها دسترسی داریم از جمله روش آزمایش ژنتیکی قبل از لانه‌گزینی یا PGD که تنها مصر و اردن به آن دسترسی دارند و این کار در هیچ کشور دیگری شکل نگرفته است و ایران آن را انجام می‌دهد. همچنین در بسیاری از روشهای پیشرفته مانند لیزرلاپاراسکوپی جزو برترین کشورهایی هستیم که در این زمینه فعالیت می‌کنیم.

در زمینه پژوهشی نیز از مهمترین فعالیتهای انجام شده می‌توان به تحقیق راجع به سلولهای بنیادی اشاره کرد که از 3 سال پیش که اولین، رده سلولهای بنیادی جنینی انسانی از طرف ایران به عنوان دهمین کشور دنیا ثبت شد تا به امروز نزدیک به 7 مورد انسانی و 6 لاین موشی ایجاد شده و این تحقیقات همچنان ادامه دارد و محققان کشورمان به دنبال آن هستند که این سلولها را به سایر سلولهای بدن از جمله سلولهای قلبی، سلولهای مولد انسولین، سلولهای عصبی و سلولهای کبدی و... تمایز بدهند.
در حال حاضر فعالیت خود را برای استفاده از سلولهای بنیادی بزرگسالی و سلولهای بنیادی بند ناف متمرکز کرده‌اند. این سلولها در مغز استخوان، چشم، پوست و سایر نقاط بدن یافت می‌شوند و در حال حاضر طرحهای زیادی در زمینه قلب، چشم، عصب، سلولهای مولد انسولین از سوی محققان ما در حال انجام است. تاکنون طرح قلب و چشم با موفقیت‌های بسیار خوبی مواجه شده طرح استخوانی مرحله حیوانی خود را می‌گذراند، مهندسی بافت و طرح غضروفی نیز هنوز در مرحله آزمایشگاهی است.

وی با بیان این که هم اکنون بانک بندناف خصوصی در کشور تشکیل شده است می‌گوید: تشکیل این بانک به پدران و مادرانی که فرزندی در راه دارند این اجازه را می‌دهد تا با مراجعه و تشکیل پرونده، پس از تولد نوزاد، خون بند ناف فرزندشان را نگهداری و به مراکز مربوطه انتقال دهند و سپس سلولهای بنیادی بندناف استخراج و ذخیره شود. این کار تماما توسط محققان ما انجام می‌شود و در سالهای آتی می‌توان از همین سلولهای بنیادی استخراج شده از بند ناف برای درمان بسیاری از بیماریهای همان فرد استفاده کرد. وی ادامه می دهد: مرحوم دکتر کاظمی آشتیانی در زمان حیات خود تلاش بسیاری برای افتتاح بانک عمومی بندناف داشتند. به شیوه‌ای که در تمامی مراکزی که زایمانی صورت می‌گیرد این خون‌ها دور ریخته نشوند بلکه جمع‌آوری شده و پس از آن که (HLA)آنها مشخص شد ذخیره و در موارد ضروری برای درمان بیماریهای افراد مورد استفاده قرار داد. لازم به ذکر است که حدود 70 بیماری از طریق این سلولها قابل درمان هستند.
با این حال دستیابی به این هدف در زمان حیات دکتر آشتیانی امکان‌پذیر نشد و ما امیدواریم که هرچه زودتر این هدف ارزشمند محقق شود. وی شکل‌گیری پژوهشکده رویان و انجام درمانهای کنونی در این مرکز را از جمله دستاوردهایی برشمرد که پس از پیروزی انقلاب اسلامی در کشور به دست آمده است.

سلولهای بنیادی و ترمیم بافت آسیب‌دیده قلب
مهرناز نمیری پژوهشگر پژوهشکده رویان و کارشناس ارشد ایمونولوژی با بیان این که درحال حاضر شایع‌ترین علت مرگ و میر در دنیا آنفاکتوس قلبی است می‌گوید: با توجه به این که سلولهای بنیادی توانایی تکثیر بالایی داشته و قادر به تمایز با سلولهای دیگر هستند بنابراین اغلب کشورهای پیشرفته از جمله ژاپن- آمریکا- آلمان و انگلیس با استفاده از این سلولها دست به تحقیقات متعددی زده‌اند که در ایران نیز این اقدام خصوصا با هدف ترمیم ضایعات بافت قلب در حال انجام است. به طوری که هم اکنون این فعالیتها در پژوهشکده رویان و با همکاری مرکز قلب تهران دنبال می‌شود.
وی می‌گوید: هم اکنون امکان تزریق داخل شریانی و تزریق داخلی وریدی سلولهای بنیادی نیز وجود دارد که ما در پژوهشکده رویان در طرح‌های بعدی قصد داریم از تزریق داخل شریانی نیز استفاده کنیم.
روش تزریق سلولهای بنیادی به دلیل آن که این سلولها از خود فرد استخراج می‌شوند از مهمترین روشهای درمانی هستند و احتمال پس‌زدگی پس از تزریق در این روش صفر است.

تمایز سلولهای بنیادی جنینی به سلولهای مولد انسولین
هانیه جعفری، کارشناسی ارشد زیست‌شناسی سلولی و مولکولی و عضو هیئت علمی پژوهشکده رویان جهاد دانشگاهی در مورد این طرح توضیح می‌دهد: سلولهای بنیادی جنینی انسان در سال 1998 برای اولین بار تهیه شد و پس از آن مراکز تحقیقاتی بزرگ دنیا به سمت تمایز این سلولها به سلولهایی که عامل بسیاری از بیماریها بودند هجوم آورند. از جمله تحقیقاتی که در این زمینه انجام شد تمایز سلولهای بنیادی به سلولهای مولد انسولین بود که از سال 2000 تحقیقات در این زمینه آغاز شد و پژوهشکده رویان نیز تقریبا از 2 سال پیش تاکنون این روند را در پیش گرفته است که بررسی‌ها در دو مدل موشی و انسانی ادامه دارد.
در حال حاضر ما با موفقیت توانسته‌ایم سلول مولد انسولین را از سلول بنیادین جنینی انسان و از سلول موشی تهیه کنیم. هم اکنون تحقیقات پژوهشگران ما بر روی موشهای دیابتی ادامه دارد. به علاوه کار بر روی پیوند سلولهای بنیادی بندناف بر روی موشهای دیابتی نیز در حال انجام است که پس از‌آن می‌توانیم میزان تمایز آنها را بسنجیم و ببینیم که آیا این سلولها قابلیت درمان موشهای دیابتی را دارند یا خیر؟ این اقدام در حال حاضر در مراحل مقدماتی است که امید می‌رود تا 3 ماه آینده به پاسخ قطعی دست یابیم.
وی با بیان این که هم اکنون در جامعه ما 8 تا 9 درصد افراد به دیابت مبتلا هستند می‌گوید: یکی از امیدهای ما درآینده این است که با استفاده از سلولهای بندنافی که از اقوام نزدیک بیمار مانند خواهر، برادر و... استخراج می‌کنیم بتوانیم به درمان افراد دیابتی خصوصا مبتلایان به دیابت تیپ یک که عموما کودکان هستند نایل شویم. این موضوعی است که محققان سراسر دنیا نیز بدان امید بسته‌اند.

سلولهای بنیادی و درمان بیماریهای عصبی
«کریمی» پژوهشگر پژوهشکده رویان در مورد طرح کاربرد سلولهای بنیادی در درمان بیماریهای عصبی و ضایعات نخاعی می‌گوید: در طول 25 سال پس از انقلاب و در جریان جنگ تحمیلی بسیاری از مجروحان جنگ رزمندگانی بودند که با ضایعات نخاعی روبرو شدند و حتی در سطح جامعه نیز به دلیل بالا بودن آمار حوادث و سوانح، سالانه با تعداد زیادی از بیماران قطع نخاعی روبرو می‌شویم. این بیماران اغلب جوان و از سرمایه‌های کشور هستند درحالی که همین عارضه باعث شده تا از چرخه اقتصادی کشور دور بمانند.
وی می‌افزاید: در حال حاضر در سطح دنیا تحقیقات گسترده‌ای در حال انجام است تا بتوان با استفاده از سلولهای بنیادی انسانی ضایعات نخاعی بیماران را درمان کرد. بررسی‌های کنونی اغلب بر روی مدلهای موشی انجام می‌شود و سعی داریم با یک دید سلولی و مولکولی فرآیند و شرایط را به شکلی بهینه کنیم که از این سلولها بتوان درآینده نه چندان دور برای پیوند به انسان استفاده کرد مدلهای موشی ما تاکنون نتایج موفقیت‌آمیزی را بدنبال داشته است.
وی می‌افزاید: در حال حاضر در کشورهای پیشرفته که درخصوص این علم تحقیقات وسیعی انجام داده‌اند بحث پیوند سلولهای بنیادی جهت درمان ضایعات عصبی و نخاعی تنها بر روی مدلهای RaTانجام شده و هنوز درمورد انسان به پاسخ قاطع و روشنی نرسیده‌اند.

سلولهای بنیادی و درمان عارضه‌های چشمی
از جمله تحقیقات دیگری که پژوهشگران پژوهشکده رویان درحال انجام آن هستند کاربرد سلولهای بنیادی در درمان نارسایی‌های چشمی از جمله آسیب‌دیدگی قرنیه است.
ابراهیمی از دیگر پژوهشگران پژوهشکده رویان در این خصوص می‌گوید: یکی از مشکلاتی که اغلب افراد در حین کار با مواد شیمیایی با آن مواجه می‌شوند صدمه دیدگی ناحیه قرنیه و از دست رفتن بخش لیمبال یا ناحیه‌ای است که سلولهای بنیادی قرنیه در آن وجود دارد، این آسیب‌دیدگی باعث می‌شود تا چشم فرد، دیگر نتواند سلولهای بنیادی را تولید و ضایعات قرنیه را برطرف کند.
استفاده از سلولهای بنیادی برای رفع این ضایعه امروزه به عنوان یکی از موثرترین راههای درمان در دست تحقیق و بررسی است که این کار با روش پیوند سلولهای بنیادی به قسمت آسیب‌دیده چشم و ناحیه لیمبال قابل انجام است.
یکی از مهمترین اهداف ما درحال حاضر این است که بتوانیم نارسایی‌های شبکیه چشم را نیز با استفاده از سلولهای Stemcell درمان کنیم.
تاکنون 5 بیمار تحت پیوند سلولهای بنیادی قرار گرفته‌اند و ما منتظر هستیم که ببینیم پس از 2 سال قرنیه طبیعی ساخته خواهد شد یا خیر؟ به علاوه پژوهشگران ما در این بخش تصمیم دارند این طرح را بر روی 20 بیمار پیاده کنند تا در صورت کسب نتایج موفقیت‌آمیز بتوانیم گزارش جهانی آن را ارائه کنیم.

تولد بزغاله تراریخته حاوی ژن tPA، افقی جدید در درمان سکته های قل

تولد بزغاله تراریخته حاوی ژن tPA، افقی جدید در درمان سکته های قلبی در کشور

روابط عمومی پژوهشگاه رویان- به دنبال تولد اولین بزهای تراریخته حاوی ژن فاکتور9 انعقادی در دی ماه سال گذشته، روز جمعه سوم اردیبهشت امسال دو بزغاله تراریخته حاوی ژن tPA انسانی در پایگاه تحقیقاتی اصفهان پژوهشگاه رویان متولد شدند.
روابط عمومی پژوهشگاه رویان با اعلام این خبر افزود یکی از این بزغاله‌ها به علت نارسایی گوارشی پس از  هفت روز تلف شد اما بزغاله دیگر در سلامت کامل به سر می برد و آزمایش‌های ژنتیکی که طی این مدت انجام شده است صحت  تراریختگی این بزغاله‌ها را تایید می‌کند.

تولد دام‌های تراریخته تحول بسیار مهمی در دانش زیست فناوری کشور و سرآغاز شکوفایی در تولید داروهای خاص  محسوب می‌شود.
با توجه به آمار بالای سکته های قلبی ناشی از ایجاد لخته های خون در کشور، تولید پروتئین tPA  که توان بالایی در حذف سریع لخته های خون دارد از مدت‌ها پیش در دستور کار محققان پژوهشگاه رویان قرارگرفته است. برای نیل به این هدف بزرگ،  محققان طی تحقیقات دامنه دار خود در عرصه شبیه سازی توانستند ضمن تولید انواع دام های شبیه سازی شده (رویانا، حنا ،تامینا،بنیانا و … ) گونه بز را به عنوان بهترین گونه جهت تولید دام تراریخته انتخاب کنند که نهایتا منجر به تولد اولین بزهای تراریخته حاوی ژن فاکتور 9 انعقادی با نام‌های شنگول و منگول در دی ماه سال گذشته شد.
در ادامه همین پروژه روز جمعه سوم اردیبهشت ماه امسال دو بزغاله  تراریخته حاوی ژن tPA انسانی در پایگاه تحقیقاتی پژوهشگاه رویان در اصفهان  متولد شدند و آزمایش‌های ژنتیکی مؤید تراریخته بودن این بزغاله‌ها بوده است.
پروتئین نوترکیب tPA و چند گونه دیگر آن از پروتئین‌های مهمی هستند که در درمان سکته‌های قلبی و مغزی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این داروها که در حال حاضر از طریق کشت سلولی تولید می شوند در سبد دارویی کشورهایی از جمله آمریکا با مبلغی در حدود 1500 دلار برای هر آمپول موجود هستند.
امید است که تولد این حیوان راهگشای تولید انبوه این دارو جهت ورود آن به سبد دارویی کشورمان شود. البته برای رسیدن به این مقصود باید تعداد قابل توجهی از این گونه بزهای تراریخته تولید شوند که پس از بلوغ و ورود به دوره شیرواری بتوان از شیر این دام‌ها جهت استحصال این پروتئین ارزشمند اقدام گردد.
شایان توجه است که تاکنون در دنیا یک دارو حاصل از شیر حیوانات تراریخته وارد بازار دارویی شده و داروی دوم نیز در فاز سوم کارآزمائی بالینی است.  امید می رود که کشور ما نیز به زودی به این مجموعه بپیوندد.

اولین راهبرد تولید داروهایی که از پروتئین‌های نوترکیب انسانی ساخته می‌شوند، استفاده از باکتری‌های تراریخته بوده است که  به علت ناهمخوانی بعضی از این پروتئین‌ها با سیستم انسانی هم اکنون از راهبرد دوم یعنی  تولید این پروتئین ها از طریق کشت سلول‌های تراریخته استفاده می‌شود.
اما تولید میزان زیادی از این پروتئین‌ها مستلزم انکوباتورهای بزرگ کشت سلولی، تجهیزات و صرف هزینه‌های بالاست. لذا تولید حیوانات تراریخته از طریق شبیه سازی افق جدیدی در تولید داروهای نوترکیب از شیر پستانداران فراروی محققان گشوده است که این روش امروزه به عنوان یکی از بهترین گزینه ها جهت تولید انبوه بسیاری از مواد بیولوزیک انسانی با کمترین هزینه ممکن برگزیده شده است.
در این روش ابتدا پروتئین مورد نظر جهت استفاده دارویی یا تحقیقاتی انتخاب و ژن آن پروتئین از سلول‌هایی که مولد این پروتئین در بدن هستند جدا و تکثیر می‌شود. سپس ژن مورد نظر را با روش‌های مهندسی ژنتیک داخل یک حامل ژنتیکی که دارای پروموتور (یا عامل بیانی)  ژن یکی از پروتئین‌های تراوش شونده در شیر باشد منتقل می‌کنند. سپس حامل جدید را تکثیر و به سلول‌های بدنی تهیه شده از حیوان مورد نظر که توان شیر دهی بالا دارد منتقل می‌کنند. پس از انتخاب بهترین رده سلولی که حاوی ژن انسانی مورد نظر شده است، از طریق فناوری شبیه سازی، آن سلول را جهت تولید حیوان تراریخته به کار می‌گیرند.

پژوهشکده رویان

پژوهشکده رویان

ژوهشکده رویان به عنوان یکی از مراکز پیشرو در ارائه خدمات درمان ناباروری در سال 1369 با هدف ارائه خدمات درمان ناباروری و انجام پژوهش های بنیادی و کاربردی در زمینه علوم و فناوری های کمک کننده باروری (ART) با همت زنده یاد دکتر سعید کاظمی آشتیانی و گروهی از همکاران پرتلاشش تأسیس شد.

اکنون با گذشت نزدیک به دو دهه،‌ پژوهشکده رویان توانسته است به یکی از معتبرترین مراکز ارائه خدمات تخصصی و فوق تخصصی در خاورمیانه تبدیل شود. به طوری که علاوه بر هزاران زوج ایرانی نابارور، به طور میانگین سالانه بیش از سیصد زوج نیز از کشورهای خاورمیانه، اروپا، امریکا، افریقا و استرالیا به این مرکز برای درمان مراجعه می کنند.
با یقین می توان گفت روشی برای درمان ناباروری در دنیا شناخته و به کار گرفته نشده است که در پژوهشکده رویان آن روش به زوج های نابارور ارائه نشود.
آزمایش ها و اقدامات درمان نوین تخصصی ناباروری نظیر IVF ,IVM ,IUI، میکرواینجکشن، PGD، لیزر هچینگ،‌ سیتوژنتیک و اقدامات جراحی نظیر واریکوسلکتومی، لاپاراسکوپی،  و ... با پیشرفته ترین تجهیزات و توسط تیم های تخصصی مجرب و ورزیده در پژوهشکده رویان قابل انجام است.

پژوهشکده رویان در سال 1380 با تلاش های دکتر سعید کاظمی آشتیانی و همکارانش به عرصه تحقیقات سلول های بنیادی وارد شد که این تحقیقات در سال 1382 به نتیجه رسید و پژوهشکده رویان با تولید رده سول های بنیادی جنینی نام ایران را در بین 10 کشور برتر دنیا که به این فناوری دست یافته اند قرار داد.
اولین کودک حاصل از روش IVF در ایران در این پژوهشکده در سال 1371، دومین کودک حاصل از روش میکرواینجکشن در ایران در سال 1373 در پژوهشکده رویان و اولین کودک حاصل از روش PGD در ایران در سال 1383 در پژوهشکده رویان متولد شده است.
تولید اولین رده سلول های بنیادی جنینی در ایران در سال 1382، تولد اولین گوسفند شبیه سازی شده در ایران در سال 1385، بهره گیری از سلول های بنیادی در درمان بیماران با ضایعات قلبی و بیماران با سوختگی های قرنیه چشم در سال 1383 و برای نخستین بار در کشور، و بسیاری توفیقات دیگر بخشی از موفقیت های پژوهشکده رویان در طی دوران فعالیتش بوده است.